Więź między matką a dzieckiem

O więzi między matką a noworodkiem zaczęto mówić, kiedy badacze  M. Klaus i J. Kennell zaprezentowali swoją koncepcję przywiązania w klasycznej już dziś książce „Maternal – infant bonding” („Więź między matką a dzieckiem”).  Badacze założyli, że u ludzi, tak jak u innych ssaków, tuż po porodzie istnieje, trwający kilkadziesiąt minut, „okres wrażliwości”. Wtedy to matka otwiera się emocjonalnie na dziecko, a noworodek z kolei prezentuje stan „aktywnego czuwania”, który jest odpowiednikiem stanu skupionej uwagi u dorosłego człowieka . Dziecko nie płacze, lecz patrzy, obserwuje twarz i oczy matki.

Wg koncepcji Klausa i Kennella prawidłowa więź między matką a dzieckiem może się rozwinąć tylko pod warunkiem, że miał miejsce między nimi kontakt „skóra do skóry” we wczesnym okresie po porodzie (Klaus et al. 1972).Kolejne badania wykazały, że w tym szczególnym czasie oksytocyna (hormon obecny w czasie porodu i odpowiedzialny za skurcze macicy) osiąga najwyższy poziom we krwi matki, co wg niektórych badaczy ma wpływ na tworzenie więzi (Carter, 1998, Klaus, 1998; Kennell, Klaus, 1998).

Krytycy tej koncepcji zwracają jednak uwagę, że budowanie więzi u ludzi ma charakter długotrwały i wieloczynnikowy, niemożliwe jest więc, aby tak kompleksowy i złożony proces jakim jest stawanie się rodzicem, zależał wyłącznie od wyrzutu hormonów w określonym, bardzo krótkim czasie ich życia (Lamb, 1983). Ostatecznie Klaus i Kennell przyznali, że więź między matką a dzieckiem nie jest wynikiem wczesnego kontaktu „skóra do skóry”, ale że wczesny kontakt ułatwia proces tworzenia więzi.

Okres wrażliwości

„Okres wrażliwości” po porodzie najpierw odkryto i badano u zwierząt. Liczne badania potwierdziły jego istnienie również u ludzi. Ludzki noworodek, tak jak i noworodki innych ssaków, posiada wewnętrzny program, który każe mu odnaleźć matczyną brodawkę i ssać pierś dokładnie w tym samym czasie, kiedy jego matka jest bardzo wrażliwa na dotyk dziecka i już w tym wczesnym okresie prezentuje zachowania opiekuńcze wobec niego.

Zachowania matki, odpowiadające za budowanie więzi z dzieckiem (trzymanie, głaskanie, wpatrywanie się w twarz dziecka, całowanie), analizowano na podstawie 10 prac w grupach matek z wczesnym kontaktem „skóra do skóry” i bez takiego kontaktu (Anderson GC et al. 2003, Anisfeld E, Lipper E 1983, Carlsson SG et al. 1978, Craig S, Tyson JE, Samson J, Lasky RE 1982,Curry MA 1982, De Chateau P, Wilberg B 1977, Hales DJ, Lozoff B, Sosa R, Kennell JH 1977, Mc Clellan MS, Cabianca WA 1980, Punthmatharith B 2001, Svejda MJ, Campos JJ, Emde RN 1980).

Analizowane parametry wykazywały istotne statystycznie różnice na korzyść wczesnego kontaktu „skóra do skóry”. Zaobserwowano, że matki mające szansę doświadczyć wczesnego kontaktu „ciało do ciała”, osiągają więcej punktów w testach psychologicznych, oceniających więź z dzieckiem oraz liczbę i rodzaj uczuciowego dotyku (affectionate/love touch) w trakcie karmienia piersią, w 1.-2. dniu oraz w 28.-32. dniu po porodzie. W 3. miesiącu po porodzie nie obserwowano już różnic istotnych statystycznie między porównywanymi grupami. W jednym badaniu (De Chateau 1977), przy ponownej ocenie po roku od porodu stwierdzono, że bardziej pozytywne odbieranie dziecka i więcej uczuciowego dotyku utrzymuje się w grupie matek z wczesnym kontaktem „skóra do skóry”.

Niemniej, pamiętać należy, że okres tuż po porodzie nie jest jedynym okresem, w którym matka i dziecko przywiązują się do siebie. Dlatego też, jeśli z jakichś przyczyn wczesny kontakt matki z dzieckiem nie jest możliwy, matka znajduje inne możliwości i sytuacje, które pozwalają jej na stworzenie więzi z dzieckiem.

Mówią o tym badania dotyczące karmienia piersią. W jednym z nich wykazano, że matki, które karmiły swoje dzieci piersią wyraźniej odpowiadały na potrzeby swoich dzieci (Wiesenfeld et al. 1985). Matki karmiące częściej dotykały swoich dzieci w trakcie karmienia i zabawy (Bernal & Richards, 1970; Kuzela, Stifter, & Worobey, 1990). Kolejne badania pokazały, że matki karmiące piersią i ich dzieci spędzały znacząco więcej czasu na patrzeniu na siebie niż matki karmiące dzieci butelką. Te odkrycia pokazują, że karmienie piersią może stanowić ważny element w procesie tworzenia więzi.