Czy rodzące mogą pić i jeść w czasie porodu? – doniesienia z badań
(Aktualizacja treści: sierpień 2022 r.)
Odmawianie kobietom rodzącym jedzenia i picia w trakcie porodu jest niestety dobrze ugruntowaną tradycją położniczą. Czy współczesna nauka potwierdza jej zasadność?
Skąd się wziął zakaz jedzenia i picia podczas porodu?
Aż do późnych lat 40. XX wieku rodzące kobiety nie były ograniczane w jedzeniu i piciu. Wszystko zmieniło się po opublikowaniu rezultatów jednego zaledwie badania, przeprowadzonego przez amerykańskiego położnika Curtisa Mendelsona. Miał on hipotezę, że zapalenie płuc, które zdarza się u kobiet rodzących po zastosowaniu znieczulenia ogólnego, spowodowane jest aspiracją treści żołądka (nazwano to później objawem Mendelsona). Aby potwierdzić swoją hipotezę Mendelson przeprowadził na królikach eksperyment, w którym wykazał, że zapalenie płuc, a w jego następstwie często śmierć, spowodowane jest nie tyle aspiracją treści co kwasu solnego znajdującego się w żołądku. Rekomendacją Mendelsona wynikającą z eksperymentu było zabronienie rodzącym kobietom jedzenia i picia w trakcie porodu, co miało zmniejszyć zawartość ich żołądka, a tym samym ryzyko aspiracji jego treści do płuc.
Od tamtego czasu na wielu salach porodowych wprowadzono nakaz NPO (łac. nil per os – nic przez usta) dla wszystkich rodzących kobiet. Zakaz jedzenia i picia funkcjonuje do dziś, choć współczesna technika ginekologiczna i anestezjologiczna sprawia, że właściwie nie ma on już racji bytu. Również badania naukowe nie potwierdzają jego słuszności.
Eksperyment Mendelsona przeprowadzony był w czasach, gdy w szpitalach powszechnie stosowano znieczulenie ogólne (również przy porodach zabiegowych), bez efektywnego zabezpieczania dróg oddechowych. Współcześnie znieczulenie ogólne jest coraz rzadziej stosowane, a umiejętności anestezjologów skutecznie zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia tego powikłania. Aspiracja do płuc treści żołądkowej u kobiet rodzących jest współcześnie tak rzadka, że trudno byłoby nawet przeprowadzić randomizowane badanie, które udowodniłoby, że istnieje związek między spożywaniem pokarmów w trakcie porodu, a śmiertelnością matek (1).
Nieprawdziwe okazało się również założenie, że kobieta rodząca, pozbawiona przez długie godziny jedzenia i picia, jest chroniona przed komplikacjami, ponieważ jej żołądek jest pusty. Przeciwnie, głodowanie zwiększa ilość kwasu solnego w żołądku, a więc teoretycznie zwiększa się ryzyko aspiracji i zapalenia płuc. Sytuacja ta zwiększa ryzyko śmierci i zachorowalności ze strony matki (2).
Współczesne badania
Współcześnie istnieje już wiele doniesień naukowych, a także obserwacji wynikających z praktyki, że pozbawianie kobiet rodzących możliwości picia i jedzenia niesie za sobą wiele ubocznych skutków.
Ponieważ poród stanowi dla matki oraz dziecka duży wysiłek i wydatek energetyczny, ograniczenie podawania pokarmu i płynów prowadzi do odwodnienia i ketozy, zwiększa stres u kobiety rodzącej, a co za tym idzie – powoduje przedłużanie się porodu. Rozwiązaniem tego problemu na pewno nie jest rutynowe podawanie kroplówek zawierających płyny i glukozę. Randomizowane badania wykazały, że wzrost poziomu glukozy może skutkować wzrostem poziomu insuliny u matki i dziecka. Z kolei stosowanie bezsolnych preparatów może doprowadzić do hiponatremii u obojga (3). Dodatkowo u noworodków matek intensywnie nawadnianych w trakcie porodu odnotowano zwiększoną utratę masy ciała, a u kobiet tych zwiększało się również ryzyko obrzęku piersi po porodzie (4).
Wykazano, że kobiety, które mogły jeść i pić, miały krótsze porody (przeciętnie o 90 minut), mniejszą potrzebę przyspieszenia porodu oksytocyną i użycia środków przeciwbólowych, zaś noworodki miały wyższy wynik w punktacji Apgar (5,6,7). Przeprowadzone przez National Birth Center w Stanach Zjednoczonych badanie wykazało, że wśród 11 814 kobiet, które swobodnie jadły i piły w czasie porodu nie zanotowano ani jednego przypadku wystąpienia objawu Mendelsona, mimo, iż u 22% kobiet z badanej grupy zakończono poród cesarskim cięciem (8).
Uważa się, że najlepszym sposobem zminimalizowania ryzyka wystąpienia objawu Mendelsona jest ograniczenie użycia znieczulenia ogólnego i stosowanie poprawnej techniki anestetycznej (9). Rekomendacje WHO, które zostały opracowane w celu zwiększenia bezpieczeństwa i satysfakcji z doświadczenia porodowego zalecają jedzenie i picie podczas porodu (10).
- Podczas aktywnej fazy porodu kobiety mogą przyjmować płyny i należy poinformować je, że napoje izotoniczne mogą być bardziej korzystne niż woda.
- Kobiety mogą spożywać lekkie pokarmy podczas aktywnej fazy porodu, chyba że wcześniej przyjęły opioidy lub są zagrożone czynnikami ryzyka, z powodu których znieczulenie ogólne jest preferowane (11).
Co jeść i pić w trakcie porodu?
Oczywiście, nie każda rodząca ma ochotę na jedzenie w trakcie porodu. Badania pokazały, że kobiety jedzą najczęściej na początku, gdy skurcze są mniej intensywne, później ograniczają się tylko do płynów.
Rekomendowane jest jedzenie potraw o niskiej zawartości tłuszczów, lekkich i łatwostrawnych, picie lekko słodkich napojów. Z obserwacji wynika, że kobiety, które mają możliwość wyboru wybierają właśnie takie pożywienie. Poradniki i strony internetowe dla kobiet w ciąży polecają różne produkty, wśród których można znaleźć: wodę, herbatę, rozcieńczone soki owocowe, jajka na miękko, tosty z masłem i z dżemem, ciasteczka z ciemnej mąki, lekkie zupy, naleśniki, makarony z lekkim sosem, gotowane owoce.
Nie każda kobieta rodząca może całkowicie swobodnie jeść i pić w trakcie porodu. Coraz powszechniejsza medykalizacja porodu, a co za tym idzie wzrost ryzyka ukończenia porodu przez cesarskie cięcie, używanie opioidów, duża otyłość u kobiet powoduje, że nie u wszystkich taka swoboda jest wskazana. Rzecz jednak polega na tym, aby nie robić rutynowej procedury z zakazu picia i jedzenia, i nie rozciągać jej na wszystkie rodzące kobiety, ponieważ w wielu przypadkach zaburza to prawidłowy przebieg porodu i utrudnia kobietom urodzenie dziecka.
Zgodnie ze standardem organizacyjnym opieki okołoporodowej należy zapewnić kobiecie rodzącej możliwość spożywania przejrzystych płynów, również podczas aktywnej fazy porodu, natomiast decyzję o możliwości spożywania posiłków przez rodzącą podjąć powinna osoba sprawująca opiekę nad rodzącą (12).
Tekst: Anna Otffinowska
Aktualizacja i redakcja merytoryczna: dr n. med. Barbara Baranowska, położna
Piśmiennictwo:
1. O’Sullivan G, Liu B, Shennan AH. Oral intake during labor. Int Anesthesiol Clin 2007;45:133- 47.
2. Maharaj D. “Eating and drinking in labor: Should it be allowed?.” European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology 146.1 (2009): 3-7.
3. Care in normal birth – a practical guide, WHO, 1997
4. Dawood F, Dowswell T, and Quenby S. „Intravenous fluids for reducing the duration of labour in low risk nulliparous women.” Cochrane Database of Systematic Reviews 6 (2013).
5. Providing Oral Nutrition to Women In Labor, American College of Nurse-Midwives, Journal of Midwifery & Women’s Health, 2008, vol.53, Issue 3
6. Sperling, JD, Dahlke JD, and Sibai BM. „Restriction of oral intake during labor: whither are we bound?.” American journal of obstetrics and gynecology 214.5 (2016): 592-596.
7. Ciardulli A. et al. „Less-Restrictive food intake during labor in low-Risk singleton pregnancies.” Obstetrics & Gynecology 129.3 (2017): 473-480.
8. Rooks JP et al. „Outcomes of care in birth centers.” New England Journal of Medicine 321.26 (1989): 1804-1811.
9. Downe S. „Eating a light diet during labour.” BMJ 338 (2009).
10. WHO recommendation: Intrapartum care for a positive childbirth experience. 2018
11. Intrapartum care-care of healthy women and their babies during childbirth. National Institute of Clinical Excellence. 2007.
12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz.U. 2018 poz. 1756)
Data publikacji: 11.05.2009
