Depresja poporodowa – jak rozumieć i rozpoznawać depresję pojawiającą się po porodzie dziecka?

Temat samopoczucia młodej matki rzadko jest poruszany podczas wizyt – zarówno w okresie ciąży jak i po porodzie – w gabinecie ginekologicznym, podczas patronażowych wizyt położnej środowiskowej lub kontrolnych wizyt z dzieckiem u pediatry. Dzieje się to mimo wzrastającej wiedzy dotyczącej konsekwencji oraz powszechności depresji poporodowej. Tymczasem badania pokazują, iż depresja poporodowa jest zjawiskiem stosunkowo częstym, ponieważ dotyka od około 13 do 30% kobiet (O’Hara, Swain, 1996). Depresja związana jest nie tylko z cierpieniem matki, gdyż jej przedłużające się przygnębienie może wpływać na rozwój niemowlęcia.

Depresja poporodowa jest zjawiskiem obserwowanym na całym świecie (Cooper, Tomlinson, Swartz, Woolgar, Murray, Molteno 1999; Galler, Harrison, Ramsey, Forde, Butler, 2000; Nagata, Nagai, Sobajima, Ando, Nishide, Honjo, 2000).

Objawy depresji to:

obniżenie nastroju;
przygnębienie występujące przez większą część dnia;
wyraźny spadek zainteresowań lub odczuwania przyjemności z większości, jeżeli nie ze wszystkich, form aktywności;
zmniejszenie lub wzrost apetytu;
nadmierna senność lub bezsenność;
trudności z zaśnięciem po nocnym karmieniu dziecka;
zamartwianie się sytuacją zdrowotną niemowlęcia, opieką nad nim, przebiegiem karmienia piersią;
uczucie bezwartościowości albo nadmierne lub nieadekwatne poczucie winy: „jestem złą matką”;
zmęczenie lub poczucie braku energii;
słaba koncentracja lub trudność w podejmowaniu decyzji;
nawracające myśli o śmierci, myśli i plany samobójcze, próby samobójcze

(Born, Zigna, Steinem, 2004).

Od innych zaburzeń afektywnych i depresyjnych depresję poporodową odróżnia obecność myśli i emocji dotyczących relacji z dzieckiem.

Kobieta może nie chcieć zajmować się własnym dzieckiem, być na nie zła, a po chwili przeżywać w związku z tym dręczące poczucie winy. Młoda matka może też przeżywać silny niepokój związany np. z pozostaniem z dzieckiem samemu w domu. Lęk dotyczyć może również zdrowia lub życia dziecka, matka może obawiać się o jego zdrowie i mimo zapewnień lekarzy, że wszystko jest w porządku, odwiedzać kolejnych specjalistów.

Zarówno według klasyfikacji DSM-IV, jak i ICD-10 depresja poporodowa pojawia się w ciągu pierwszych tygodni po urodzeniu dziecka. Jednak wielu badaczy i klinicystów zajmujących się tą tematyką podkreśla, że epizod depresji może pojawić się w ciągu pierwszego roku od porodu (Nylen, Moran, Franklin, O’Hara, 2006) : 10% kobiet doświadcza depresji w 8. tygodniu po urodzeniu dziecka, a 22% – gdy dziecko ma około 12 miesięcy.

Depresja matki, trudności dziecka

Badania nad relacjami budowanymi przez depresyjne matki wykazują, że w przypadku wystąpienia depresji poporodowej lekarze oraz psychologowie mają do czynienia z dwójką pacjentów. Depresja poporodowa może negatywnie wpłynąć na więź tworzącą się między matką a dzieckiem oraz na rozwój dziecka (Nylen, Moran, Franklin, O’Hara, 2006).

W porównaniu do niemowląt matek niedepresyjnych, niemowlaki matek z depresją są mniej bezpiecznie przywiązane do swoich opiekunów, częściej niż dzieci niedepresyjnych kobiet mają poznawcze, emocjonalne deficyty, które są stosunkowo trwałe (Goldman, Gotlib, 2002; Radke- Yarrow, Klimes-Dougan, 2002).

W porównaniu do grupy matek nie chorujących na depresję, matki w depresji i ich dzieci spędzają więcej czasu w negatywnych stanach emocjonalnych, łatwiej dostrajają się do wzajemnych stanów negatywnych niż pozytywnych (Field, Healy, Goldstein, Guthertz, 1990).

Różnice w funkcjonowaniu niemowląt matek depresyjnych i niedepresyjnych uwidaczniają się również na poziomie fizjologicznym: w 6. miesiącu życia dzieci matek w depresji mają szybsze tętno oraz wyższy poziom kortyzolu we krwi (Field, 1995; Murray & Cooper, 1997).

Badania pokazują również na związek depresji matki w okresie ciąży z funkcjonowaniem noworodka. Niemowlęta matek cierpiących na depresje w okresie ciąży mają większe trudności z regulacją swojego zachowania, większe trudności ze snem, chroniczną, relatywnie wyższą aktywacje w prawym płacie czołowym w badaniu EEG (Field i in., 2004; Field i in., 2002).

W ocenie dziecka Skalą do Oceny Zachowania Noworodka Brazeltona, noworodki, których matki chorowały na depresję w okresie ciąży, nie okazywały preferencji na twarz oraz głos, potrzebowały więcej czasu by przyzwyczaić się do nowych bodźców (Abrams, 1995; Lundy, 1999). Dane te pokazują jasno, że depresja matki, zarówno w okresie ciąży jak i okresie połogu, może wywrzeć silnie negatywny wpływ na dziecko.

Czynniki ryzyka zachorowania na depresję po narodzinach dziecka

W świetle współczesnej literatury, depresja poporodowa wydaje się uwarunkowana wieloczynnikowo. Do psychologicznych i społecznych czynników ryzyka jej wystąpienia należą (O’Hara, Swain, 1996; Born, Zinga, Steinem, 2004):

fakt wcześniejszej choroby psychicznej,
psychologiczne kłopoty i wysoki poziom lęku podczas ciąży,
niska samoocena,
stres związany z opieką nad dzieckiem,
trudny, związany z m.in. nadwrażliwością, niskim progiem frustracji, temperament dziecka,
stresujące wydarzenia życiowe,
brak wsparcia społecznego,
niska jakość związku partnerskiego,
samotne rodzicielstwo,
niski status społeczno-ekonomiczny
oraz niechciana ciąża.

Psychoterapeuci i badacze o orientacji psychodynamicznej i psychoanalitycznej zwracają również uwagę na wewnętrzny świat kobiet z depresją poporodową. Mowa tu o wzorcu dominujących mechanizmów obronnych, posiadanych przez kobietę sposobów radzenia sobie ze stresem i lękiem oraz jakość relacji z ważnymi osobami. Badania wskazują, że kobiety chorujące na depresję poporodową postrzegały relacje z własnymi matkami jako istotnie mniej satysfakcjonujące, a swoje matki jako istotnie mniej troskliwe (Uddenberg, Nilsson, 1975; Gotlib, Whiffen, Wallace, Mount, 1991).

Niedostateczna matczyna troska w dzieciństwie, brak satysfakcji w związku w 4. miesiącu życia dziecka, styl przywiązania charakteryzujący się lękliwością oraz mniej dojrzałe sposoby radzenia sobie z napięciem i lękiem związane z objawami depresji w 12. miesiącu po porodzie (McMahon, Barnett, Kowalenko, Tennant, 2005). Badania te, łącząc doświadczenia dziecięce matki – jej obraz matki, styl przywiązania – z przeżywanym po narodzinach dziecka cierpieniem, wskazują na historyczny aspekt wystąpienia zaburzeń okołoporodowych.

Psychoterapeuci i psychiatrzy pracujący z depresyjnymi matkami zwracają również uwagę na brak adaptacyjnych mechanizmów w radzeniu sobie z doświadczaną złością, gniewem oraz ambiwalencją uczuć (Blum, 2007; Raphael-Leff, 2007).

W świetle współczesnej wiedzy psychodynamicznej czynnikiem chroniącym przed wystąpieniem depresji jest możliwość młodej matki rozpoznawania i tolerowania uczuć złości do siebie i/lub dziecka oraz wykorzystanie ich w ten sposób, by zapewnić sobie wsparcie. Jeśli zaś kobieta czuje się winna lub obawia się tego, co odczuwa, może stać się nadmiernie przeciążona agresywnymi myślami dotyczącymi dziecka lub siebie (Chrzan-Dętkoś, Dyduch-Maroszek, Humięcka, 2012).

Dlaczego tak się dzieje?

Badania pokazują, że kobiety, które chorują na depresję poporodową, przejawiają często wzorzec nierealistycznych, idealnych oczekiwań, by być „perfekcyjną” matką, która odpowiedzialnie, bez doświadczania konfliktu, opiekuje się swoim dzieckiem, domem, partnerem i dba o karierę zawodową (Adcock, 1993). Nieunikniona rozbieżność tych wysokich oczekiwań z realnością, przy niemożności bardziej wyrozumiałego i „czułego” potraktowania samej siebie przez kobietę prowadzić może do narastających stanów przygnębienia, bezradności, osamotnienia lub obwiniania samej siebie.

W takich sytuacjach, diagnoza depresji poporodowej może być przeżywana przez kobietę jako jej porażka. W części sytuacji, diagnoza depresji może być jednak związana z ulgą – kobieta może nazwać to, co się z nią dzieje, pojawić się też może nadzieja, ze stan ten nie jest chroniczny, że można uzyskać odpowiednią pomoc. W leczeniu poporodowych zaburzeń depresyjnych badania potwierdzają skuteczność psychoterapii — zarówno indywidualnej (O’Hara, Stuart, Gorman, Wenzel, 2000) jak i grupowej — oraz konsultacji domowych prowadzonych przez położne.

Pielęgniarki/położne zajmujące się domową opieką nad matkami doświadczającymi zaburzeń depresyjnych szkolone są, by w nieoceniający sposób słuchać i towarzyszyć młodej matce w jej dylematach — badania pokazują, że oddziaływania te mają wysoką skuteczność (Holden, Sagovsky, Cox, 1989). Na podstawie przeglądu piśmiennictwa można postawić hipotezę, iż — w świetle otrzymanych wyników — wśród korzyści płynących z terapii i kontaktu podtrzymującego realizowanego przez położne wydaje się, iż możliwość stworzenia przez kobietę relacji z pielęgniarką, położną, lekarzem psychoterapeutą lub grupą innych matek, która będzie mogła być przeżywana jako troskliwa oraz opiekuńcza, wspierająca, a nie kontrolująca (Chrzan-Dętkoś, Dyduch-Maroszek, Humięcka, 2012) .

Możliwość zbudowania takiej relacji w okresie początków macierzyństwa może być ważnym elementem wspierającym młodą matką w budowaniu swojej tożsamości macierzyńskiej. Relacja taka może stanowić korektywne doświadczenie emocjonalne — zapewniając matce wsparcie, ułatwi jej zaopiekowanie się samą sobą, a poprzez to – również własnym dzieckiem.

Systemowe zmiany mogłyby spowodować iż np. wizyty patronażowe lub kontrolne wizyty z niemowlęciem u pediatry mogłyby stać się okazją do nie tylko pomocy kobietom w zakresie ich wątpliwości związanych z pielęgnacją, karmieniem noworodka, ale też mogłyby pomóc w zapewnieniu potrzebującym tego kobietom w dostępie do odpowiedniego dla nich wsparcia.

Gdzie szukać pomocy?

1. Poradnie Zdrowia Psychicznego – świadczą pomoc psychologiczną oraz psychiatryczną, realizowaną w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia.
2. Ośrodki Interwencji Kryzysowej – http://www.interwencjakryzysowa.pl/osrodki-interwencji-kryzysowej

Autorka: Magda Chrzan-Dętkoś

Psycholog, dr nauk humanistycznych, certyfikowana psychoterapeutka Polskiego Towarzystwa Psychologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Psychodynamicznego: prowadzi indywidualną psychoterapię osób dorosłych oraz dzieci.
Zawodowo związana z Instytutem Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego: jest adiunktem w Zakładzie Psychologii i Psychopatologii Rozwoju. Jest również autorką książki: Wcześniaki. Rozwój psychoruchowy w pierwszych latach życia, artykułów naukowych oraz popularnonaukowych.

Bibliografia:
– Abrams, S.Y., Field, T., Scafidi, F., Prodromidis, M. (1995). Newborns of depressed mothers. Infant Mental Health Journal. 1995; 16; 233–239.- Adcock, J.S. ( 1993). Expectations they cannot meet: Understanding postnatal depression. Professional Nursing, 8: 703–710
– Blum, L. (2007).Psychodynamics of postpartum depression. Psychoanalytic Psychology; 24: 45– 62.
– Born, L., Zinga, D., Steinem, M. (2004). Challenges in identifying and diagnosing postpartum disorders.Primary Psychiatry; 11; 29–36.
– Chrzan-Dętkoś, M., Dyduch-MAroszek A., Humięcka A. (2012). Uwarunkowania i konsekwencje deperesji poprodowej. Psychoterapia, 2, 161, 55-63.
– Cooper, P.J., Tomlinson, M., Swartz, L., Woolgar, M., Murray, L., Molteno, C. (1999). Post-partum depression and the mother-infant relationship in South African peri-urban settlement. British Journal of Psychiatry, 175: 554–558.
– Field, T., Diego, M., Hernadez-Reif, M., Gil, K., Vera, Y., Schanberg, S., et al. (2004). Prenatal maternal biochemistry predicts neonatal biochemistry. International Journal of Neuroscience, 114, 933–945.
– Field, T, Diego, M., Largie, S. (2002). Depressed mothers’ newborns show longer habitation and fail to show face/voice preference. Infant Mental Health Journal; 23; 643–653.
– Field, T., Healy, B., Goldstein, S., Guthertz, M. (1990). Behavior-state matching and synchrony in mother-infant interactions of nondepressed versus depressed dyads. Developmental Psychology; 26; 7–14.
– Field, T., Fox, N., Pickens, J., & Nawrocki, T. (1995). Relative right frontal EEG activation in 3- to 6-month-old infants of “depressed” mothers. Developmental Psychology, 31, 358–363.
– Galler, J.R.; Harrison, R.H.; Ramsey, F.; Forde, V., Butler, S.C.(2000) Maternal depressive symptoms affect infant cognitive development in Barbados. Journal of Child Psychology and Psychiatry; 41: 747–757.
– Gotlib, I.H., Whiffen, V.E., Wallace, P.M., Mount, J.H.(1991). A prospective investigation of postpartum depression: Factors involved in onset and recovery. Journal of Abnormal Psychology, 1991; 100; 122–132.
– Holden, J.M., Sagovsky, R, Cox, J.L.(1989). Counselling in general practice setting: controlled study of health visitors intervention in treatment of postnatal depression. British Medical Journal, 223–226.
– Lundy, B.L., Jones, N.A., Field, T., Nearing, G., Davalos, M., Pietro, P.A., Schanberg, S., Kuhn, C. (1999). Prenatal depression effects on neonates. Infant Behavior and Development.;20; 175–186.
McMahon, C., Barnett, B.; Kowalenko, N.,, Tennant, C. (2005). Psychological factors associated with persistent postnatal depression: Past and current relationship. Journal of Affective. Disorders 84: 15–24.
– Murray, L., Cooper, P. (1997). Effects of postnatal depression on infany development. Archives of Disease in Childhood, 77 (2), 99-101.
– Nagata, M., Nagai, Y., Sobajima, H., Ando, T., Nishide, Y., Honjo S. (2000) Maternity blues and attachment to children in mothers of full-term normal infants. Acta Psychiatrica Scandinvica; 101: 209–217.
– Nylen, K., Moran, T., Franklin, C., O’Hara, M.(2006). Maternal depression: A review of relevant treatment approaches for mothers and infants. Infant Mental Health Journal; 27: 327–343.
– O’Hara, M.W., Swain, A.M.(1996). Rates and risk of postpartum depression – a meta-analysis. International Review of Psychiatry, 8; 37–54.
– O’Hara, M., Stuart S, Gorman L, Wenzel A.(2000). Efficacy of interpersonal psychotherapy for postpartum depression. Archives of General. Psychiatry, 57: 1039–1045.
– Radke- Yarrow M. & Klimes-Dougan B. (2002). Parental depression and offspring disorders. A developmental perspective. W: S. H. Goodman I. H Gotlib (red.) Children of depressed parents. Mechanisms of risk and implications for treatment, 155-174. Washington: American Psychological Association.
– Raphael-Leff, J., (red.) (2007) Spilt milk – perinatal loss and breakdown. London: Institute of Psychoanalysis.
– Uddenberg, N., Nilsson, L. (1975). The longitudinal course of parenatal emotional disturbances. Acta Psychiatrica Scandinavica;52: 160–169.