Oksytocyna, jakiej nie znamy

Oksytocyna, jakiej nie znamy

Czy gdyby można było aplikować oksytocynę, działającą dokładnie tak jak endogenny hormon, było by mniej aktów przemocy i lęku na świecie? Całkiem możliwe. Hormon ten powoduje u ludzi wzrost zaufania, ciekawości i życzliwości zamiast strachu i gniewu. Odkryty został w 1906 roku przez Henrego Dale’a i w tamtym czasie wiedza o nim ograniczała się jedynie do jego naskurczowego działania na mięsień macicy (jego nazwa pochodzi z języka greckiego i jest połączeniem dwóch słów „szybko” i „narodziny”). Z czasem potwierdzono udział oksytocyny w mechanizmie wydzielania mleka podczas laktacji. (Uvnäs-Moberg  et al. 2015).

Oksytocyna wpływa na psychikę i interakcje społeczne

W ostatnich latach wiele badań dostarczyło nam dowodów, że jest to również hormon mający ogromny wpływ na psychikę i zachowania ludzkie, a dzięki licznym pracom zespołu Kristin Uvnäs-Moberg możemy przypisać mu również rolę w ważnych dla organizmu człowieka reakcjach spokoju i relacji, będących przeciwieństwem reakcji walki i ucieczki. (Uvnäs-Moberg, 2003). Obecnie badania nad cudownym działaniem oksytocyny prowadzone są w wielu dziedzinach nauki, począwszy od położnictwa, a kończąc na badaniach nad biznesem.

Wpływ oksytocyny na wzrost jakości interakcji społecznych, odczucie relaksu, spokoju i dobrego samopoczucia ma zastosowanie w psychiatrii. Jest nadzieją na redukcję stanów lękowych, stresu czy walkę z nałogami. Nowe badania pokazują, że oksytocyna może być również uwalniana przez stymulację zmysłu węchu, przez pewne rodzaje dźwięku i światła, a nawet dzięki mechanizmom psychologicznym. Tłumaczyłoby to na przykład pozytywny wpływ osoby towarzyszącej na przebieg procesu narodzin.

Działanie biochemiczne oksytocyny

Oksytocyna jest cyklicznym nonapeptydem wytwarzanym w jądrze przykomorowym (PVN) i nadwzrokowym podwzgórza (SON), przekazywana jest do tylnego płata przysadki, gdzie jest magazynowana (Uvnäs-Moberg, 1998).

Liczba receptorów oksytocyny i ich właściwości wiążące mają również zasadnicze znaczenie dla jej działania. Ważną rolę odgrywają steroidy płciowe i glukokortykoidy, ponieważ posiadają one zdolność do wpływania na ekspresję receptorów oksytocyny, jak i wiązania jej przez receptory w mózgu (Schumacher et al., 1993, Pfaff et al., 1999). Oksytocyna jest metabolizowana i rozpada się na mniejsze fragmenty cykliczne i liniowe (de Wied et al., 1987). U ludzi istnieją różne warianty genu kodującego receptory oksytocyny. Badania pokazują, że niektóre z nich są związane z odmiennymi możliwościami rozpoznawania wyrazu twarzy, a inne są bardziej powszechne u osób ze schizofrenią i autyzmem (Kumsta, Heinrichs, 2013, Montag et al, 2013;. Yamasue, 2013).

Czas półtrwania oksytocyny wynosi u ludzi 30 min (De Groot et al., 1995). Wydzielanie tego hormonu  może być stymulowane przez estrogeny oraz podczas stymulacji zmysłowej w trakcie wykonywania różnych czynności. Oksytocyna wydziela się w odpowiedzi na miłe doświadczenia, kiedy widzimy, słyszymy, czujemy, a nawet myślimy o kimś, kogo kochamy (Uvnäs-Moberg, 1998; Uvnäs-Moberg et al., 2005). Jej poziom wzrasta podczas aktywacji nerwów somatosensorycznych, które przewodzą przyjemne odczucia np. podczas delikatnego dotyku, głaskania (Uvnäs-Moberg, Petersson, 2010).Oksytocyna posiada również zdolność do stymulowania własnego wydzielania. Przede wszystkim jednak uwalniana jest w dużej ilości podczas porodu, karmienia piersią i podczas stosunku seksualnego. Dawniej uważano, że oksytocyna uwalnia się jedynie podczas interakcji między matką a dzieckiem. Obecnie nie ma wątpliwości, że wzrost jej poziomu może też nastąpić podczas pozytywnych relacji osób dorosłych, a nawet kontaktu człowieka ze zwierzęciem (szczególnie z psami).(Light et al., 2005. Odendaal, Meintjes, 2003; Miller et al., 2009; Handlin et al., 2011).

Oksytocyna jako reduktor stresu

Oksytocyna redukuje stres i działa przeciwlękowo. Pobudza wzrost i procesy zdrowienia organizmu. Podawanie oksytocyny w sposób ciągły wywołuje długotrwałe efekty gdyż wpływa na wydzielanie innych neurotransmiterów. Jej cykliczne podskórne iniekcje lub podaż do komór mózgowych powodują zmniejszenie ciśnienia krwi, poziomu kortyzolu i obniżenie progu bólu. Oddziałuje również na wydzielanie hormonów żołądkowo-jelitowych. Poziom insuliny zwiększa się w okresie do kilku tygodni po podaniu ostatniej dawki oksytocyny (Petersson et al., 2005b). Wielokrotne podawanie oksytocyny zwiększa tempo uczenia się i gojenie się ran (Petersson et al, 1998; Uvnas – Moberg et al, 2000). Dodatkowo wpływ tego hormonu na dobre samopoczucie można wynikać z:

• stymulacji uwalniania dopaminy w jądrze półleżącym (Insel, 2003),
• działania na jądro migdałowate co powoduje wzrost interakcji społecznych i obniżenie niepokoju (Amico et al., 2004),
• działania na osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) co wpływa na obniżenie reakcji stresowej (Petersson et al., 1999; Neumann, 2002)
• zmniejszenia noradrenergicznego uwalniania w miejscu sinawym i jądrze pasma samotnego (Petersson et al., 2005a).
• obniżenia wrażliwości na ból poprzez zwiększenie aktywności opioidergicznej w istocie szarej okołowodociągowej (Lund et al., 2002).
• modulowania aktywności serotoninergicznej (Yoshida et al., 2009).

U ludzi podawanie donosowe oksytocyny stymuluje pewne aspekty interakcji społecznych, np. zwiększa zaufanie i zdolność do interpretowania wskazówek mowy ciała, takich jak wyraz twarzy, ton głosu (Hollander et al., 2007, Domes et al., 2007, Kosfeld et al., 2005). Powoduje też dobre samopoczucie (Ohlsson et al., 2005). Wykazano, że oksytocyna ma działanie przeciwdepresyjne i może łagodzić objawy schizofrenii, autyzmu i zespołu Aspergera (Scantamburlo et al., 2014, Aoki et al., 2014; Pedersen et al., 2011, Domes et al., 2014). Badania wykazały również jej pomocne działanie w wychodzeniu z nałogu alkoholowego (Pedersen et al., 2013).

Hormon miłości

Oksytocyna to hormon, który towarzyszy nam w najważniejszych i najpiękniejszych momentach życia, ale także codziennych miłych doświadczeniach. Jest odpowiedzialny za przyjemność jaką odczuwamy podczas fizycznej miłości, szczytowania, tłumaczy również dlaczego wolimy jeść w towarzystwie niż spożywać posiłki w samotności (Ohlsson et al., 2002). Wspólne spożywanie posiłków uwalnia oksytocynę przez aktywację włókien aferentnych nerwu błędnego. Jej wydzielanie w mózgu w odpowiedzi na stymulację sensoryczną, przyczynia się każdego dnia do poprawy naszego samopoczucia i zdolności odprężenia. Podczas stosunku płciowego oksytocyna wydziela się u obu płci (Carmichael et al., 1987). Zakłada się nawet, że nadmierne spożywanie pokarmów czy intensywna aktywność seksualna jest próbą podniesienia sobie poziomu oksytocyny w okresach wzmożonego stresu czy napięcia lub jako rekompensata braku dobrych relacji międzyludzkich (Uvnas-Moberg et al., 2015).

Poród i karmienie piersią

W trakcie porodu pulsacyjne uwalnianie oksytocyny jest związane z wysokim poziomem stresu i kortyzolu, co prowadzi do podwyższonego ciśnienia tętniczego u rodzącej. Natomiast w czasie karmienia poziom kortyzolu i ciśnienia krwi obniża się (Nissen et al., 1996; Uvnas – Moberg, 1996; Handlin et al., 2009). Badania pokazują, że matki, które karmią piersią przez kilka tygodni mają niższe ciśnienie krwi zarówno skurczowe jak i rozkurczowe, oraz mniejszą reaktywność na sytuacje stresujące niż kobiety w tym samym wieku, nie będące w ciąży lub karmiące sztucznie (Jonas et al., 2008b). Są one również spokojniejsze i bardziej skłonne do kontaktów społecznych (Nissen et al., 1998; Jonas et al., 2008a). Podejrzewa się więc, że właśnie to długofalowe działanie antystresowe oksytocyny chroni kobiety które karmiły kilkoro dzieci przez parę lat przed chorobami układu krążenia i cukrzycą typu 2 (Lee et al., 2005; Stuebe et al., 2005).

Oksytocyna wydziela się podczas kontaktu ciało do ciała (STS) między matką a noworodkiem (Matthiesen et al., 2001). STS powoduje wzrost wokalizacji i interakcji dotykowej między matką a dzieckiem (Velandia et al., 2012). Matka przytulająca i karmiąca piersią dziecko staje się spokojniejsza, rozluźniona i uruchamia swe zachowania opiekuńcze względem dziecka (Uvnas-Moberg, 1996). Oksytocyna wydzielana w trakcie karmienia wywołuje również u matek odczucie senności, dzięki czemu mogą one bardziej wypoczywać i spać wraz z dzieckiem we wczesnym okresie poporodowym. Tak więc są to optymalne warunki do karmienia piersią, zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Ogromnie ważne jest, że wydzielana oksytocyna matki oraz ciepło jej ciała, dają dziecku komfort termiczny i ukojenie, zapewniając łagodne przejście do życia pozałonowego.

Działanie oksytocyny u noworodka

U noworodka w trakcie kontaktu ciało do ciała również wydziela się oksytocyna i to ona odpowiada za wzrost interakcji społecznych i ma pozytywny wpływ na zachowanie dziecka np. na zmniejszenie ilości płaczu, uspokojenie, zwiększenie zachowań sprzyjających karmieniu piersią (np. breast crawling – czołganie do brodawki). U noworodka oksytocyna sprzyja stabilizacji metabolicznej: poziom kortyzolu obniża się, tętno staje się regularne, wzrasta ciepłota ciała (Widstrom et al., 1987; Christensson et al., 1995, Bystrova et al., 2003; Bergman et al., 2004; Uvnäs-Moberg, Prime, 2013). Oksytocyna wspomaga wytworzenie bezpiecznej więzi między matką a dzieckiem.

Oksytocyna ma wpływ na długość życia

Czemu warto „zalewać się” oksytocyną każdego dnia? Oksytocyna wydziela się znacząco częściej u osób, które żyją w szczęśliwych związkach, opartych na miłości fizycznej i duchowej. Zapewnia im lepsze zdrowie wpływając na obniżenie ciśnienia krwi i zmniejszając ryzyko wystąpienia chorób układu krwionośnego, oraz chorób infekcyjnych, a także niektórych rodzajów nowotworów. Osoby żyjące w szczęśliwych związkach wyglądają młodziej (Seeman, 1996; Uchino, Garvey, 1997; Christenfeld, Gerin, 2000; Blom et al., 2003; Danoff-Burg, Revenson, 2005). Oksytocyna sprzyja udanemu pożyciu seksualnemu, a nawet zapłodnieniu ułatwiając ejakulację i transport komórki jajowej. Osoby, które mają udany seks żyją dłużej i są zdrowsze.(Brody, 2010).

Jako położne wspierające naturalny poród i karmienie piersią, inwestujemy w zdrowie matek. Dbając o rodzące, położnice i noworodki stwarzamy warunki do wydzielania dużych ilości oksytocyny, która wzmocni więź między nimi i pozytywnie wpłynie na ich samopoczucie i dobrostan. Oksytocyna to hormon miłości, na który zawsze będzie zapotrzebowanie.

dr n.med. Barbara Baranowska, położna, embriolożka, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Piśmiennictwo

1. Amico J. A., Mantella R. C., Vollmer R. R., Li X. Anxiety and stress responses in female oxytocin deficient mice. J. Neuroendocrinol. 2004;16:319–324.

2. Aoki Y., Yahata N., Watanabe T., Takano Y., Kawakubo Y., Kuwabara H., et al. Oxytocin improves behavioural and neural deficits in inferring others’ social emotions in autism. Brain 2014;137:3073–3086.

3. Bergman N. J., Linley L. L., Fawcus S. R. Randomized controlled trial of skin-to-skin contact from birth versus conventional incubator for physiological stabilization in 1200- to 2199-gram newborns. Acta Paediatr. 2004;93:779–785.

4. Blom M., Janszky I., Balog P., Orth-Gomer K., Wamala S. P. Social relations in women with coronary heart disease: the effects of work and marital stress. J. Cardiovasc. Risk 2003;10:201–206.

5. Brody S. The relative health benefits of different sexual activities. J. Sex. Med. 2010;7:1336–1361.

6. Bystrova K., Widstrom A. M., Matthiesen A. S., Ransjo-Arvidson A. B., Welles-Nystrom B., Wassberg C., et al. Skin-to-skin contact may reduce negative consequences of “the stress of being born”: a study on temperature in newborn infants, subjected to different ward routines in St. Petersburg. Acta Paediatr. 2003;92:320–326

7. Carmichael M. S., Humbert R., Dixen J., Palmisano G., Greenleaf W., Davidson J. M. Plasma oxytocin increases in the human sexual response. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1987;64:27–31.

8. Christenfeld N., Gerin W. Social support and cardiovascular reactivity. Biomed. Pharmacother. 2000;54:251–257.

9. Christensson K., Cabrera T., Christensson E., Uvnäs-Moberg K., Winberg J. Separation distress call in the human neonate in the absence of maternal body contact. Acta Paediatr. 1995;84:468–473.

10. Danoff-Burg S., Revenson T. A. Benefit-finding among patients with rheumatoid arthritis: positive effects on interpersonal relationships. J. Behav. Med. 2005;28:91–103.

11. De Groot A. N., Vree T. B., Hekster Y. A., Pesman G. J., Sweep F. C., Van Dongen P. J., et al. Bioavailability and pharmacokinetics of sublingual oxytocin in male volunteers. J. Pharm. Pharmacol. 1995;47:571–575.

12. de Wied D., Gaffori O., Burbach J. P., Kovacs G. L., Van Ree J. M. Structure activity relationship studies with C-terminal fragments of vasopressin and oxytocin on avoidance behaviors of rats. J. Pharmacol. Exp. Ther. 1987;241:268–274.

13. Domes G., Heinrichs M., Glascher J., Buchel C., Braus D. F., Herpertz S. C. Oxytocin attenuates amygdala responses to emotional faces regardless of valence. Biol. Psychiatry 2007;62:1187–1190.

14. Domes G., Kumbier E., Heinrichs M., Herpertz S. C. Oxytocin promotes facial emotion recognition and amygdala reactivity in adults with Asperger syndrome. Neuropsychopharmacology 2014;39:698–706.

15. Handlin L., Hydbring-Sandberg E., Nilsson A., Ejdebäck M., Jansson A., Uvnäs-Moberg K. Short-term interaction between dogs and their owners—effects on oxytocin, cortisol, insulin and heart rate—an exploratory study. Anthrozoos 2011;24:301–315

16. Handlin L., Jonas W., Petersson M., Ejdeback M., Ransjo-Arvidson A. B., Nissen E., et al. Effects of sucking and skin-to-skin contact on maternal ACTH and cortisol levels during the second day postpartum-influence of epidural analgesia and oxytocin in the perinatal period. Breastfeed. Med. 2009;4:207–220.

17. Hollander E., Bartz J., Chaplin W., Phillips A., Sumner J., Soorya L., et al. Oxytocin increases retention of social cognition in autism. Biol. Psychiatry 2007;61:498–503.

18. Insel T. R. Is social attachment an addictive disorder? Physiol. Behav. 2003;79:351–357.

19. Jonas W., Nissen E., Ransjo-Arvidson A. B., Matthiesen A. S., Uvnäs-Moberg K. (2008a). Influence of oxytocin or epidural analgesia on personality profile in breastfeeding women: a comparative study. Arch. Womens Ment. Health 2008;11:335–345.

20. Jonas W., Nissen E., Ransjo-Arvidson A. B., Wiklund I., Henriksson P., Uvnäs-Moberg K. (2008b). Short- and long-term decrease of blood pressure in women during breastfeeding. Breastfeed. Med. 2008;3:103–109.

21. Kosfeld M., Heinrichs M., Zak P. J., Fischbacher U., Fehr E. Oxytocin increases trust in humans. Nature 2005;435:673–676.

22. Kumsta R., Heinrichs M. Oxytocin, stress and social behavior: neurogenetics of the human oxytocin system. Curr. Opin. Neurobiol. 2013;23:11–16.

23. Lee S. Y., Kim M. T., Jee S. H., Yang H. P. Does long-term lactation protect premenopausal women against hypertension risk? A Korean women’s cohort study. Prev. Med. 2005;41:433–438.

24. Light K. C., Grewen K. M., Amico J. A. More frequent partner hugs and higher oxytocin levels are linked to lower blood pressure and heart rate in premenopausal women. Biol. Psychol. 2005;69:5–21.

25. Lund I., Ge Y., Yu L. C., Uvnäs-Moberg K., Wang J., Yu C., et al. Repeated massage-like stimulation induces long-term effects on nociception: contribution of oxytocinergic mechanisms. Eur. J. Neurosci. 2002;16:330–338.

26. Matthiesen A. S., Ransjo-Arvidson A. B., Nissen E., Uvnäs-Moberg K. Postpartum maternal oxytocin release by newborns: effects of infant hand massage and sucking. Birth 2001;28:13–19.

27. Miller S. C., Kennedy C., Devoe D., Hickey M., Nelson T., Kogan L. An Examination of changes in oxytocin levels in men and women before and after interaction with a bonded dog. Anthrozoös 2009;22:31–42

28. Montag C., Brockmann E. M., Bayerl M., Rujescu D., Muller D. J., Gallinat J. Oxytocin and oxytocin receptor gene polymorphisms and risk for schizophrenia: a case-control study. World J. Biol. Psychiatry 2013;14:500–508.

29. Neumann I. D. Involvement of the brain oxytocin system in stress coping: interactions with the hypothalamo-pituitary-adrenal axis. Prog. Brain Res. 2002;139:147–162

30. Nissen E., Gustavsson P., Widstrom A. M., Uvnäs-Moberg K. Oxytocin, prolactin, milk production and their relationship with personality traits in women after vaginal delivery or Cesarean section. J. Psychosom. Obstet. Gynaecol. 1998;19:49–58.

31. Nissen E., Uvnäs-Moberg K., Svensson K., Stock S., Widstrom A. M., Winberg J. Different patterns of oxytocin, prolactin but not cortisol release during breastfeeding in women delivered by caesarean section or by the vaginal route. Early Hum. Dev. 1996;45:103–118.

32. Odendaal J. S., Meintjes R. A. Neurophysiological correlates of affiliative behaviour between humans and dogs. Vet. J. 2003;165:296–301.

33. Ohlsson B., Forsling M. L., Rehfeld J. F., Sjolund K.  Cholecystokinin stimulation leads to increased oxytocin secretion in women. Eur. J. Surg. 2002;168:114–118.

34. Pedersen C. A., Gibson C. M., Rau S. W., Salimi K., Smedley K. L., Casey R. L., et al. Intranasal oxytocin reduces psychotic symptoms and improves Theory of Mind and social perception in schizophrenia. Schizophr. Res. 2011;132:50–53.

35. Petersson M., Diaz-Cabiale Z., Angel Narvaez J., Fuxe K., Uvnäs-Moberg K. (2005a). Oxytocin increases the density of high affinity α2-adrenoceptors within the hypothalamus, the amygdala and the nucleus of the solitary tract in ovariectomized rats. Brain Res. 2005;1049:234–239.

36. Petersson M., Eklund M., Uvnäs-Moberg K. (2005b). Oxytocin decreases corticosterone and nociception and increases motor activity in OVX rats. Maturitas 2005;51:426–433.

37. Petersson M., Hulting A. L., Uvnäs-Moberg K. Oxytocin causes a sustained decrease in plasma levels of corticosterone in rats. Neurosci. Lett. 1999;264:41–44.

38. Petersson M., Lundeberg T., Sohlstrom A., Wiberg U., Uvnäs-Moberg K.  Oxytocin increases the survival of musculocutaneous flaps. Naunyn Schmiedebergs Arch. Pharmacol. 1998;357:701–704.

39. Pfaff D. W., Ogawa S., Kow L. M. Neural oxytocinergic systems as genomic targets for hormones and as modulators of hormone-dependent behaviors. Results Probl. Cell Differ. 1999;26:91–105.

40. Scantamburlo G., Hansenne M., Geenen V., Legros J. J., Ansseau M Additional intranasal oxytocin to escitalopram improves depressive symptoms in resistant depression: an open trial. Eur. Psychiatry. 2014

41. Schumacher M., Coirini H., Johnson A. E., Flanagan L. M., Frankfurt M., Pfaff D. W., et al. The oxytocin receptor: a target for steroid hormones. Regul. Pept. 1993;45:115–119.

42. Seeman T. E. Social ties and health: the benefits of social integration. Ann. Epidemiol. 1996;6:442–451

43. Stuebe A. M., Rich-Edwards J. W., Willett W. C., Manson J. E., Michels K. B. Duration of lactation and incidence of type 2 diabetes. JAMA 2005;294:2601–2610.

44. Uchino B. N., Garvey T. S. The availability of social support reduces cardiovascular reactivity to acute psychological stress. J. Behav. Med. 1997;20:15–27.

45. Uvnäs-Moberg K. Neuroendocrinology of the mother-child interaction. Trends Endocrinol. Metab. 1996;7:126–131.

46. Uvnäs-Moberg K. Oxytocin may mediate the benefits of positive social interaction and emotions. Psychoneuroendocrinology 1998;23:819–835.

47. Uvnäs-Moberg K. (2003). The Oxytocin Factor: Tapping the Hormone of Calm, Love and Healing Hardcover. Cambridge: Da Capo Press.

48. Uvnäs-Moberg K., Arn I., Magnusson D. The psychobiology of emotion: the role of the oxytocinergic system. Int. J. Behav. Med. 2005;12:59–65.

49. Uvnäs-Moberg K., Eklund M., Hillegaart V., Ahlenius S. Improved conditioned avoidance learning by oxytocin administration in high-emotional male Sprague-Dawley rats. Regul. Pept. 2000;88:27–32.

50. Uvnäs-Moberg K, Handlin L, Petersson M. Self-soothing behaviors with particular reference to oxytocin release induced by non-noxious sensory stimulation. Front Psychol. 2015;5:1529.

51. Uvnäs-Moberg K., Petersson M. “Role of oxytocin and oxytocin related effects in manual therapies,” in The Science and Clinical Application of Manual Therapy, eds King H. H., Jänig W., Patterson M. M., editors. 2010 (Amsterdam: Elsevier).

52. Uvnäs-Moberg K., Prime D.  Oxytocin effects in mothers and infants during breastfeeding. Infant 2013;9:201–206.

53. Velandia M., Uvnäs-Moberg K., Nissen E. Sex differences in newborn interaction with mother or father during skin-to-skin contact after Caesarean section. Acta Paediatr. 2012;101:360–367.

54. Widstrom A. M., Ransjo-Arvidson A. B., Christensson K., Matthiesen A. S., Winberg J., Uvnäs-Moberg K. Gastric suction in healthy newborn infants. Effects on circulation and developing feeding behaviour. Acta Paediatr. Scand. 1987;76:566–572.

55. Yamasue H. Function and structure in social brain regions can link oxytocin-receptor genes with autistic social behavior. Brain Dev. 2013;35:111–118.

56. Yoshida M., Takayanagi Y., Inoue K., Kimura T., Young L. J., Onaka T., et al. Evidence that oxytocin exerts anxiolytic effects via oxytocin receptor expressed in serotonergic neurons in mice. J. Neurosci. 2009;29:2259–2271.