Nadużycia i przemoc w opiece okołoporodowej
W 2014 r. WHO wydała oświadczenie w zakresie zapobiegania i eliminowania braku poszanowania i złego traktowania rodzących w placówkach medycznych, wzywające do prowadzenia badań i podjęcia działań w celu zapewnienia kobietom opieki okołoporodowej wolnej od nadużyć i przemocy[1].
Był to długo oczekiwany dokument, ponieważ po raz pierwszy odnoszono się w nim do kwestii nadużyć i przemocy w opiece okołoporodowej. Przez ostatnie kilkanaście lat badania przeprowadzane w wielu krajach na świecie wskazywały, że kobiety podczas pobytu w placówkach położniczych doświadczają złego traktowania – braku szacunku, lekceważenia, obraźliwej, uwłaczającej opieki ze strony personelu medycznego, zaniedbań w opiece, nadużyć, a czasem wręcz przemocy. Takie postępowanie może mieć bezpośrednie przełożenie na kondycję zdrowotną zarówno matki, jaki i dziecka, a także skutkować brakiem zaufania do systemu ochrony zdrowia.
WHO zwraca uwagę, że przykładami łamania i lekceważenia praw kobiet jest przemoc fizyczna, upokorzenia i wyzwiska słowne, przymus lub stosowanie procedur medycznych bez zgody kobiet, brak poszanowania intymności i poufności, brak pozyskania pełnej, świadomej zgody lub odmowy zastosowania leków przeciwbólowych. W opinii WHO takie traktowanie nie tylko narusza prawa kobiet do godnej opieki, ale zagraża również ich prawu do życia, ochrony zdrowia, integralności cielesnej i wolności od dyskryminacji. Jednym z ważniejszych postulatów tego oświadczenia jest wezwanie do podjęcia intensywnych działań, dialogu i badań dotyczących skali tego zjawiska w konkretnych krajach.
W oświadczeniu WHO możemy przeczytać, że:
każda kobieta ma prawo do jak najlepszej troski o swój stan zdrowia. Obejmuje to prawo do godnej, pełnej szacunku opieki zdrowotnej podczas całej ciąży i porodu, a także prawo do bycia wolnym od przemocy i dyskryminacji[2].
Główne postulaty oświadczenia WHO:
- Zwiększenie wsparcia ze strony władz państwowych i partnerów rozwojowych dla badań i działań zapobiegających brakowi szacunku i nadużyciom.
- Inicjowanie, wspieranie i utrzymywanie programów mających na celu poprawę jakości opieki okołoporodowej z silnym naciskiem na poszanowanie godności kobiet jako podstawowego elementu jakości opieki.
- Podkreślanie praw kobiet do godnej i pełnej szacunku opieki zdrowotnej w czasie ciąży i porodu.
- Konieczność zbierania danych na temat poszanowania praw i jego braku w opiece zdrowotnej nad kobietami oraz tworzenie systemów profesjonalnego i odpowiedzialnego wsparcia kobiet podczas ciąży, porodu i po porodzie.
- Zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron, w tym kobiet, w działania na rzecz poprawy jakości opieki okołoporodowej i eliminowania różnego typu nadużyć, w szczególności braku szacunku do kobiet.
Swoje stanowisko wobec przemocy w porodzie WHO podkreśliła po raz kolejny wydając w lutym 2018 r. nowe wytyczne. Podkreślają one znaczenie pełnej szacunku opieki nad matką i dzieckiem, uznając pozytywne doświadczenie kobiety za priorytet[3].
W opisie negatywnych doświadczeń porodowych używa się określeń takich jak: „brak poszanowania”, „złe traktowanie”, „lekceważąca czy arogancka opieka”, „obraźliwe zachowania”, „nadużycia lub zaniedbania” (d’Oliveira, Diniz, Schraiber, 2002; Silal, Penn-Kekana, Harris, Birch, McIntyre, 2012; Small, Yelland, Lumley, Brown, Liamputtong, 2002). Istnieje określenie opieki okołoporodowej pozbawionej szacunku i związanej z nadużyciami (ang. DACF, disrespectful/abusive care during childbirth in facilities) (Miller, Lalonde, 2015).
W ostatnich latach niewłaściwe zachowania w stosunku do kobiet rodzących zaczęto opisywać i klasyfikować jako przemoc, znęcanie się i dyskryminację (Bohren et al., 2015; Diamond-Smith, Sudhinaraset, Melo, Murthy, 2016). Sytuacje, w których, pomimo możliwości uniknięcia powikłań, dochodzi do zgonu matek w okresie okołoporodowym, są traktowane jako pogwałcenie praw człowieka (United Nations High Commissioner, 2010). Przykładem piętnowania przemocy w opiece okołoporodowej jest, wygrana w 2018 r., sprawa mieszkanki Kenii, którą w szpitalu uderzono w twarz, znieważono, a następnie pozostawiono bez opieki, w wyniku czego kobieta urodziła swoje dziecko na podłodze, „w przejściu”. Sąd uznał rację kobiety i przyznał jej odszkodowanie w wysokości 25 tysięcy dolarów[4].
Oczywiście skala przemocy jest odmienna w różnych rejonach świata oraz w różnym stopniu dotyka kobiety pochodzące z poszczególnych kultur czy warstw społecznych. Nadużycia wobec rodzących zaczynające się od subtelnych form dyskryminacji potrafią przerodzić się w jawną przemoc (White Ribbon Alliance, 2012). Badania pokazują, że najbardziej narażone na poniżające i niewłaściwe traktowanie są kobiety małoletnie, niezamężne, migrantki lub kobiety pochodzące z grup mniejszościowych, a także kobiety o niskim statusie społeczno-ekonomicznym. Dodatkowo grupą szczególnie narażoną są nosicielki wirusa HIV (Abuya et al., 2015; Bowser, Hill, 2017). Opieka okołoporodowa, w której personel dopuszcza się nadużyć, wiąże się z ryzykiem powikłań u matki i dziecka (Miller, Lalonde, 2015; Wagaarachchi, Fernando, 2002).
Bowser i Hill jako pierwsi podjęli się sformułowania kategorii DACF (ang. disrespectful/abusive care during childbirth in facilities) (Bowser, Hill, 2017) – przemocowej opieki okołoporodowej podczas porodu. Wyszczególnili oni siedem kategorii nadużyć: przemoc fizyczna, opieka, na którą pacjent nie wyraził zgody, naruszająca prawo do tajemnicy/poufności, naruszająca prawo do godności oraz dyskryminacja ze względu na szczególne cechy pacjenta, niezapewnienie opieki, przetrzymywanie w placówkach. Przegląd systematyczny w obszarze zaniedbań i naruszeń wobec kobiet rodzących pozwolił na poszerzenie typologii tych nadużyć (Bohren et al., 2015). Rodzaje opieki naruszającej prawo do godności przedstawiono w tabeli 3.
Nadużycia w opiece okołoporodowej
Zaznaczone w powyższej tabeli na czerwono rodzaje nadużyć stanowiły przedmiot badania prezentowanego w raporcie.
Zapraszamy do zapoznania się z całym raportem „Raport z monitoringu oddziałów położniczych. Opieka okołoporodowa w Polsce w świetle doświadczeń kobiet”.
[1] World Health Organization, WHO statement: the prevention and elimination of disrespect and abuse during facility-based childbirth, Geneva: World Health Organization; 2014.
[2] Ibidem.
[3] World Health Organization, WHO recommendations: intrapartum care for a positive childbirth experience, 2018, Dostępny na stronie: www.who.int/reproductivehealth/publications/intrapartum-care-guidelines/en/ (dostęp 13.03.2018).
[4] http://www.bbc.com/news/world-africa-43505886, 2018.
Działania organizacji w latach 2022-24 dofinansowane z Funduszy Norweskich w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy
Data publikacji: 3.03.2023