Wszystko o urlopie wychowawczym

Urlop wychowawczy jest szczególnym okresem, w czasie którego zarówno matka jak i ojciec dziecka, będący pracownikami mają prawo do sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Można z niego skorzystać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, ojcowskim, rodzicielskim lub później – nie dłużej niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Urlop wychowawczy przysługuje każdemu z rodziców lub prawnemu opiekunowi dziecka, którego ogólny staż pracy wynosi sześć miesięcy i który jest pracownikiem w rozumieniu kodeksu pracy. A zatem jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Do okresu tego wlicza się wszystkie okresy zatrudnienia w ramach stosunku pracy oraz okresy zaliczane na podstawie odrębnych przepisów.

Przykład 1

Anna K. jest zatrudniona w Firmie ABCD Sp. z o.o. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony od dnia 1 stycznia 2021 r. W dniu 1 września 2021 r. urodziła córkę. Od 1 maja 2021 r. Anna K. przebywa na urlopie wychowawczym. Wcześniej tj. od dnia 1 stycznia 2020 r. do 30 czerwca 2020 r. pracowała w tej samej firmie na podstawie umowy zlecenia. Zaś od 1 stycznia 2019 r. r. do dnia 31 maja 2019 r. na podstawie umowy o pracę w firmie XYZ Sp. z o.o.

Do stażu pracy wymaganego przy uzyskaniu urlopu wychowawczego należy zaliczyć okres zatrudnienia w firmie ABCD Sp. z o.o. w wymiarze 4 miesięcy oraz okres zatrudnienia w firmie XYZ Sp. z o.o., który wynosił 5 miesięcy. Łącznie okres zatrudnienia wynosi 9 miesięcy. Co za tym idzie Anna K. miała prawo do urlopu wychowawczego. Do okresu zatrudnienia nie może zostać zaliczony okres pracy Anny Z. na podstawie umowy zlecenia, gdyż nie stanowi on zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Jest to umowa cywilnoprawna.

Jakie świadczenia na wychowawczym?

Choć w czasie wychowawczego pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu, które pokrywa budżet państwa, to urlop wychowawczy jest urlopem bezpłatnym.

Osobom przebywającym na urlopie, które korzystają już z zasiłku rodzinnego przysługuje wypłacany w ramach systemu świadczeń rodzinnych dodatek z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Wynosi on 400 zł miesięcznie. Należy podkreślić, że dodatek ten nie stanowi samoistnego świadczenia, a zatem można go otrzymać tylko razem z zasiłkiem rodzinnym. Zasiłek rodzinny natomiast przysługuje, jeżeli miesięczny dochód nie przekracza 674 zł netto na członka rodziny miesięcznie.

Przy ustalaniu prawa do dodatku brane są pod uwagę dochody wszystkich członków rodziny uzyskane w roku poprzedzającym okres zasiłkowy. Pamiętać należy, iż podjęcie zatrudnienia na urlopie wychowawczym, które uniemożliwi sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, spowoduje utratę prawa do dodatku.

Wypłatą świadczeń zajmują się Urzędy Gmin lub Ośrodki Pomocy Społecznej właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do dodatku.

Szczególna ochrona

W czasie urlopu pracownik podlega szczególnej ochronie.

Oznacza to, iż pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z nim umowy o pracę w okresie od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu.

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. A także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Są to: naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych, popełnienie przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem oraz zawiniona przez pracownika utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Jeżeli wniosek o urlop został złożony po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę – wypowiedzenia – urlopu udziela się do chwili rozwiązania umowy o pracę.

Jak długi?

Urlop wychowawczy przysługuje w wymiarze 3 lat nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 6 roku życia. Zaś uprawniony do tego urlopu, którego dziecko z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnoprawności – wymaga osobistej opieki pracownika – może skorzystać jeszcze z dodatkowego urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia.

Możliwe jest korzystanie z urlopu jednocześnie przez oboje rodziców – wówczas łączny wymiar urlopu wynosi 36 miesięcy, z czego minimalny wymiar dla jednego z rodziców wynosi jeden miesiąc. Oznacza to, że gdy oboje rodzice znajdują się równocześnie na urlopie wychowawczym, trwa on wtedy 18 miesięcy, ponieważ zarówna mama jak i tata korzystają z urlopu w wymiarze 18 miesięcy, co łącznie daje 36 miesięcy.

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony może skorzystać z urlopu w pełnym wymiarze. Zaś zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony- jeżeli data rozwiązania umowy przypada w czasie urlopu – ma prawo do urlopu wychowawczego do dnia rozwiązania umowy o pracę. Chyba, że pracodawca przedłuży umowę. W tym zakresie przepisy prawa pracy nie nakładają na pracodawcę żadnego obowiązku. W razie rozwiązania umowy pracownik może skorzystać z urlopu po ponownym zatrudnieniu, nie dłużej niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Wniosek o urlop

Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika. Wniosek należy złożyć na piśmie pracodawcy w terminie nie krótszym niż̇ 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. W razie złożenia wniosku w terminie późniejszym pracodawca udziela urlopu nie później niż z dniem upływu 21 dni od dnia złożenia przez pracownika wniosku o jego udzielenie. Wniosek o urlop wychowawczy może zostać złożony pracodawcy zarówno osobiście jak i drogą pocztową. Decyduje w tym przypadku data stempla pocztowego.

Co we wniosku?

Wniosek powinien zawierać m.in.: datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego, okres urlopu wychowawczego, który dotychczas był wykorzystany na dane dziecko oraz określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko. Ponadto, do wniosku należy dołączyć pisemne oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem.

Jeżeli jeden z rodziców ma ograniczoną władzę rodzicielską lub jest jej pozbawiony albo zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania oświadczenia o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego np. gdy ojciec dziecka stale przebywa za granicą i nie można ustalić jego stałego miejsca pobytu – złożenie oświadczenia nie jest wymagane.

W tym przypadku pracownik powinien dołączyć do wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego dokumenty potwierdzające wskazane wyżej okoliczności. Jeżeli dołączenie dokumentów nie jest możliwe do wniosku należy dołączyć pisemne oświadczenie pracownika w tej sprawie.

Ponadto, pracownik, który korzysta z dodatkowego urlopu przysługującego w celu opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym musi dołączyć do wniosku orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka.

Przykład wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego

Warszawa, dnia……
Pracownik
Elżbieta Nowak

Pracodawca XYZ Sp. z o.o.

Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego

Na podstawie art. 186 kodeksu pracy wnoszę o udzielenie urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad moim dzieckiem ………………….. urodzonym dnia….w okresie od dnia …… do dnia …..tj. w wymiarze……. Do chwili obecnej korzystałam z urlopu wychowawczego w okresie od dnia 1 stycznia 2022 r. do dnia 30 maja 2022 r.

…………………./podpis/

Załączniki:
– oświadczenie ojca o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego we wskazanym okresie

Po złożeniu przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek udzielić go na okres wskazany we wniosku. Urlop wychowawczy może być wykorzystany w pięciu częściach.

Przez cały okres urlopu wychowawczego pracownik podlega ubezpieczeniu społecznemu, które jest finansowane z budżetu Państwa. Zatem pracodawcę urlop nic nie kosztuje. Ponadto, okres urlopu wychowawczego w dniu jego zakończenia wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Stanowi on w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym okres składkowy. Zatem jest zaliczany do emerytury.

Czas urlopu wychowawczego powinien być przede wszystkim poświęcony opiece nad dzieckiem. Ustawodawca dopuścił jednak możliwość podjęcia zatrudnienia u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie. Pod warunkiem, iż nie wyłącza to możliwości osobistej opieki nad dzieckiem. Przepisy kodeksu pracy nie precyzują wymiaru czasu pracy dla pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym. W praktyce przyjmuje się, że okres ten nie powinien przekroczyć 20 godzin tygodniowo co stanowi tzw. „pół etatu”. Mimo braku obowiązku uzyskania zgody pracodawcy na podjęcie zatrudnienia przez pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym należy poinformować o tym zakład pracy, gdyż od momentu zatrudnienia to nie Skarb Państwa, ale nowo zatrudniający podmiot będzie obowiązany do odprowadzenia składek z tytułu ubezpieczenia społecznego.

W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym. Nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia wiadomości oraz nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

Powrót do pracy

Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownika do pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku. Jeżeli nie jest to możliwe, to na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym. Za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Przykład 3

Anna Kowalska, zatrudniona w szkole podstawowej w dniu 5 listopada 2021 r. wróciła z urlopu wychowawczego. Przed urlopem wychowawczym pracowała jako bibliotekarka. Z uwagi na redukcję etatów, pracodawca dopuścił Annę Kowalską do pracy. Jednak nie na stanowisku bibliotekarki, ale opiekunki w świetlicy z wynagrodzeniem przewidzianym dla tego stanowiska, które okazało się niższe od wynagrodzenia jakie Anna Kowalska otrzymałaby w dniu podjęcia pracy po powrocie z urlopu wychowawczego na stanowisku bibliotekarki.

Pracodawca postąpił niezgodnie z prawem. Mimo, iż dopuścił Annę Kowalską do pracy na innym stanowisku – opiekunki w świetlicy – powinien zagwarantować Annie Kowalskiej wynagrodzenie takie samo, jakie przysługiwałoby Annie Kowalskiej na stanowisku bibliotekarki.

Można również zrezygnować z urlopu wychowawczego. W każdym czasie za zgodą pracodawcy lub po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Wzór pisma w sprawie rezygnacji z urlopu wychowawczego

Warszawa, dnia……

Pracownik
Elżbieta Nowak

Pracodawca XYZ Sp. z o.o.

Rezygnacja pracownika z urlopu wychowawczego

Na podstawie art. 186(3) pkt 2 kodeksu pracy rezygnuję z udzielonego mi w dniu 01 maja 2021 r. urlopu wychowawczego. Proszę o dopuszczenie mnie z dniem 30 sierpnia 2022 r. do pracy na zajmowanym dotychczas stanowisku ……………….bądź na stanowisku równorzędnym z dotychczas zajmowanym lub na innym stanowisku odpowiadającym moim kwalifikacjom zawodowym z wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przeze mnie przed urlopem.

…………………./podpis/

Po powrocie z urlopu pracownik nie jest objęty ochroną przed zwolnieniem. Oznacza to, iż po dopuszczeniu go do pracy może zostać rozwiązana z nim umowa o pracę. To na ile podana w treści wypowiedzenia umowy przyczyna jest rzeczywista i uzasadniona może zbadać Sąd Pracy. Pracownik musi złożyć odwołanie od wypowiedzenia.

Warto pamiętać jednak o możliwości złożenia pracodawcy pisemnego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. W takim przypadku pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Podstawa prawna:

1. art. 186-186 [8a] Kodeksu pracy, ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141, z późn. zm.),
2. rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. z 2015 r. poz. 2243).
3. ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 2003 nr 228 poz. 2255, z późn. zm.).